ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE POCHODZĄCE Z KONTYNENTÓW AMERYKAŃSKICH W ZBIORACH POLSKICH MUZEÓW
ul.Ołowianka 9-13
80-751 Gdańsk
tel. 058-301-86-11
mgr Krzysztof Zamościński - Dział Etnologii Morskiej (tel. wew. 35)
www.cmm.pl
W zbiorach Centralnego Muzeum Morskiego znajduje się kilka eksponatów pochodzących z kontynentów amerykańskich. Są to przedmioty związane z żeglarstwem i transportem wodnym. Wśród nich znajduje się kanu z kory brzozowej Indian z Wielkich Jezior, czółno z Ameryki Środkowej czy model tratwy z Ameryki Południowej.
ul.Cystersów 1
83-330 Gdańsk-Oliwa
tel. 058-552-41-39
mgr W. Blacharska - Dyrektor Oddziału
www.muzeum.narodowe.gda.pl/etnografia_siedziba_muzeum.htm
W zbiorach pozaeuropejskich Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku znajdują się 42 zabytki pochodzące z obszaru Ameryki Południowej, tworzące trzy odrębne zespoły. W skład zespołu pierwszego wchodzi 13 prekolumbijskich naczyń z terenu Peru. Pochodzą one z kolekcji Emila Treptowa ? kolekcjonera sztuki indiańskiej i prekolumbijskiej. Emil Treptow był inżynierem-górnikiem, w latach 1878-1884 pracował w Peru na stanowisku kierownika w kopalni srebra. Znaczną część swojej kolekcji złożył w Westpreussische Provincial Museum w Gdańsku. Zabytki odnalezione w latach 1974-79 znalazły się w zbiorach Muzeum Etnograficznego, pochodzą one z kultur Chimú i Chancay. Jest to niezwykle cenna kolekcja, zachowana w dobrym stanie, z wyraźnie oznakowaną prowincją pochodzenia, co dodatkowo podnosi jej wartość. Opisana została w pracy magisterskiej Marii Przełomiec złożonej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1986 r. Drugi zespół tworzy 9 obiektów etnograficznych z Gwatemali. Zostały one przekazane w darze Muzeum w 1962 r. przez Aleksandra Wiatraka, byłego konsula w Gwatemali. Są to barwniki, 2 wachlarze, 2 naczynia półkoliste ornamentowane z tykwy, jedno naczynie koliste z tykwy, dzbanuszek gliniany, koszyk z trzciny oraz mata pleciona z trzciny. Zespół trzeci stanowi broń Indian Amazońskich pozyskana w latach 80-tych XX w. przez ekspedycję Mariusza Kairskiego. Muzeum w 1992 r. zakupiło 20 obiektów z obszaru Wenezueli, Kolumbii i Ekwadoru. Są to dmuchawki, kołczany ze strzałkami, pojemniki na kurarę, oszczep, dzidy, ościenie i łuk ze strzałami Indian z plemion Panare, Hoti, Waorani i Cofán. Kolekcja została opisana przez Wiktorię Blacharską.
Literatura:
Wiktoria Blacharska
2000 Zbiory pozaeuropejskie Muzeum Narodowego w Gdańsku, w: ?Polskie opisywanie świata?, red. Antoni Kuczyński, Wrocław, s. 285-289
ul. Senacka 3
31-002 Kraków
tel. 012-422-71-00
mgr Krzysztof Babraj - Dział Archeologii Śródziemnomorskiej i Starożytnych Cywilizacji Amerykańskich (tel. wew. 41)
www.ma.krakow.pl
W zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie znajduje się najstarsza i największa kolekcja zabytków prekolumbijskich w Polsce. Są to zabytki zebrane przez inżyniera Władysława Klugera w latach 1874-1880 podczas pobytu w Peru. Kluger kształcił się w Paryżu w Szkole Budowy Mostów i Dróg (École des Ponts et Chaussées), po ukończeniu której otrzymał tytuł inżyniera cywilnego. Przez jakiś czas pracował we Francji, a następnie podpisał kontrakt z rządem peruwiańskim na projektowanie i realizację rozmaitych prac inżynieryjnych. Kluger zafascynowany starożytnymi kulturami peruwiańskimi zgromadził, a następnie przesłał do krakowskiej Akademii Umiejętności ok. 500 zabytków archeologicznych i etnograficznych. Część zabytków została pozyskana bezpośrednio przez Klugera podczas wykopalisk na cmentarzysku w Ancón, pozostałe zostały przez niego zakupione i nie jest możliwe określenie dokładnego miejsca pochodzenia. Do czasów obecnych dotrwała tylko niewielka część kolekcji, 168 zabytków, reszta zaginęła lub uległa zniszczeniu podczas przechowywania. W jej skład wchodzą głównie naczynia i tkaniny, zostały one opracowane i opublikowane: materiał ceramiczny opracował Janusz Z. Wołoszyn, tekstylia ? Vict?ria Solanilla i Demestre. W materiale ceramicznym dominują wyroby kultur Chimú i Chancay, nielicznie reprezentowane są lokalne kultury środkowego i północnego Peru ? Moche, Huaura, Lima czy Ichma, kilka naczyń wykonane zostało w stylu Huari. Wszystkie tkaniny w zbiorach Muzeum pochodzą z cmentarzyska w Ancón, w większości są to wyroby kultury Chancay. Tkaniny były wykonywane zwykle na poziomym krośnie, tkane z bawełny, wełny lamy lub alpaki, przy zastosowaniu rozmaitych technik, takich jak np. gobelinowa, kiprowania, haftu. Fragmenty poncho, kolorowe pasmanterie, opaski czołowe czy ceremonialne proce cechuje ogromna różnorodność barw i bogactwo ornamentyki. W skład kolekcji wchodzi ponadto kilka mumii ludzkich, figurki gliniane, drewniane wrzeciona z osnową, motki bawełny, bukłaki skórzane, drewniane maczugi, ozdoby w postaci naszyjników z paciorków i blaszek z macicy perłowej. Poza bogatą kolekcją peruwiańską w zbiorach Muzeum znajduje się kilkanaście obiektów z Kolumbii, przedmioty krzemienne i ceramika.
Literatura:
Kowalska-Lewicka A.
- 1965 Peruwiańskie zbiory archeologiczne z kolekcji Władysława Klugera, ?Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału I PAN 3?, s. 51-54
Solanilla i Demestre V.
- 2000 Textiles precolombinos de Cracovia, Corpus Antiquitatum Americanensium, Pologne II, Union Académique Internationale, Académie Polonaise des Sciences et des Lettres, Kraków
Szymańska H.
- 1999 Starożytne Peru w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, ?Z Otchłani Wieków?, r. 54, nr 2, s. 78-81
Wołoszyn J.
- 1998 Peruvian Pottery from the Collection of the Archaeological Museum in Cracov, Corpus Antiquitatum Americanensium, Pologne I, Union Académique Internationale, Académie Polonaise des Sciences et des Lettres, Kraków
- 1998 Władysław Kluger i jego kolekcja zabytków peruwiańskich (Muzeum Archeologiczne w Krakowie), ?Światowit?, t. XLI, fasc. A, s. 272-283
ul. Krakowska 46
31-066 Kraków
tel. 012-430-62-86
mgr Eleonora Tenerowicz - kierownik po Działu Kultur Ludowych Pozaeuropejskich
mgr Jacek Kukuczka
www.mek.krakow.pl
W posiadaniu Muzeum Etnograficznego znajduje się ponad 1550 obiektów, pochodzących z obu Ameryk, znaczna większość (1348 szt.) pochodzi z Ameryki Południowej. Z Ameryki Północnej znajdują się w Muzeum wytwory Indian Dakota. Pierwsze eksponaty z Ameryki Południowej zostały przekazane jako depozyt z Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie w 1913 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowe posiadało w swoich zbiorach zabytki ofiarowane przez Ignacego Domeykę i Artura Müldnera.
Ignacy Domeyko w roku 1838 wyjechał do pracy do Chile, gdzie mieszkał przez prawie pięćdziesiąt lat, w roku 1845 odbył on podróż badawczą po Araukanii, w roku 1884 wrócił na krótko do Polski i wtedy ofiarował Muzeum nieliczne zabytki ? do dziś z kolekcji zachowała się srebrna szpila Mapuche kuta z hiszpańskich monet oraz wyplatana z liści torebka z wyspy Św. Wincentego. Artur Müldner był oficerem w austriackiej marynarce wojennej, w latach 1886-1887 odbył rejs wokół części wybrzeży Afryki i Ameryki Południowej. Z podróży przywiózł zabytki, które następnie ofiarował Muzeum: strzały z Patagonii, model łodzi z Ziemi Ognistej oraz przyrządy do picia herbaty ?mate?. Muzeum Techniczno-Przemysłowe zostało zlikwidowane w latach 40-tych XX w. Zbiory etnograficzne, za pośrednictwem Muzeum Narodowego w Krakowie, zostały przekazane do Muzeum Etnograficznego. Trzy eksponaty ze zbiorów Muzeum pochodzą od Konstantego Jelskiego, podróżnika który przebywał w Gujanie w latach 1865-68, a następnie w latach 1869-79 pracował w Peru. Nieliczne obiekty etnograficzne pochodzą z kolekcji Władysława Klugera. Władysław Kluger po ukończeniu studiów w 1874 r. wyjechał do Peru, gdzie pracował jako inżynier. W 1880 r. powrócił do Krakowa z bogatym zbiorem zabytków archeologicznych, które ofiarował Akademii Umiejętności w Krakowie, po 1945 r. nieliczne obiekty etnograficzne znalazły się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, są to drewniane przyrządy tkackie kultury Chimú i naczynie gliniane w kształcie siedzącego zwierzęcia, prawdopodobnie kultury Moche. W 1918 r. Gabinet Historii Sztuki i Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przekazał Muzeum jako depozyt okazy sztuki egzotycznej z wyspy Kodjak w Ameryce Północnej. Najwięcej zabytków znalazło się w zbiorach Muzeum za pośrednictwem Borysa Malkina. Badacz ten spędził kilkadziesiąt lat prowadząc badania terenowe wśród Indian, wielokrotnie wyjeżdżał do Kolumbii, Peru, Ekwadoru, Boliwii, Paragwaju i Argentyny, poświęcając najwięcej uwagi Indianom zamieszkującym tropikalne lasy. Oprócz 814 eksponatów ofiarował on Muzeum fotografie, diapozytywy i filmy nakręcone w Ameryce Południowej. Pierwsze eksponaty Muzeum otrzymało w 1968 r. za pośrednictwem Idaho State University of Pocatello w USA, następne zabytki B. Malkin przekazał Muzeum w latach 1969, 1971 i 1975. W 1984 r. Jan Janiszewski ofiarował Muzeum zabytki otrzymane od B. Malkina, za pośrednictwem dyplomaty Andrzeja Wawrzyniaka. W 1973 r. Muzeum otrzymało w darze od Stanisława Adamowicza, dyplomaty polskiego pracującego w Meksyku, 30 okazów rzemiosła i sztuki ludowej Meksyku, w roku 1980 ofiarował on kolejny zbiór liczący 60 sztuk. W 1979 r. Muzeum zakupiło wyroby rękodzielnicze sprowadzone z Meksyku przez Spółdzielnię im. S. Wyspiańskiego w Krakowie, w 1997 r. w darze otrzymano szopkę bożonarodzeniową od Julietty Gonzales z Meksyku. Od 1977 r. zakupywano systematycznie zbiory od Romany i Andrzeja Krzanowskich, prowadzących badania na terenie Peru, Boliwii, Wenezueli i Ekwadoru. Pochodzi od nich 305 eksponatów ? wyroby rękodzielnicze (plecionkarskie, tkackie, garncarskie, obróbki kamienia i tykw), stroje ludowe, narzędzia pracy, instrumenty muzyczne, przedmioty związane z magią i obrzędami. W latach 1973-1975 w Peru prowadziła badania Maria (Gołuchowska) Zachorowska (obecny Dyrektor Muzeum Etnograficznego), zebrała ona dla Muzeum kolekcję 89 zabytków z wybrzeża Peru oraz północnych i środkowych Andów, na którą składają się przedmioty gospodarstwa domowego, narzędzia pracy, stroje ludowe i zdobione tykwy. Mniejsze zespoły eksponatów znalazły się w Muzeum dzięki R. Dobrzyńskiemu, M. Second-Mazulis, S. Werczyńskiemu, I. Hyle oraz C. Lawiński-Reátegui. Kolekcja Muzeum Etnograficznego w Krakowie wyróżnia się okazami pozyskanymi w XIX i na przełomie XIX i XX w. przez I. Domeykę, K. Jelskiego czy W. Klugera. Szczególnie cenne są nieliczne i stare eksponaty z Brazylii od Indian Mundurucu, Tupari, Caduveo; na szczególną uwagę zasługują też okazy pozyskane przez B. Malkina od Indian Noanama z Kolumbii, Tapi-rape i Urubu z Brazylii. Oprócz bogatego zbioru etnograficznego w muzeum znajduje się 36 zabytków archeologicznych Kolumbii, Ekwadoru i Peru. Zabytki te pochodzą z kolekcji W. Klugera oraz od Jana Janiszewskiego, który ofiarował Muzeum figurkę kompletną i fragment figurki glinianej z formy, pochodzące z kultury Bahía z Ekwadoru, a także siedem okazów z kultury Tairona z Kolumbii: gliniany gwizdek w kształcie główki zwierzęcia, dwa naszyjniki z toczonych kamieni półszlachetnych i cztery luźne paciorki z karneolu. Z nieznanego źródła pochodzą fragmenty naczyń z San Agustín w Kolumbii.
Literatura:
Jacher-Tyszkowa A.
- 1967 Zbiory Muzeum Etnograficznego w Krakowie, ?Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie?, t. XI, s. 213-251
Zachorowska M.
- 1998 Historia Działu Kultur Ludowych Pozaeuropejskich i zbiorów pozaeuropejskich w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie za lata 1911-1998, ?Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie?, t. XIV, s. 7-27
- 1998 Zbiory z Ameryki Południowej w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie, ?Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie?, t. XIV, s. 101-140
Pl. Wolności 14
91-415 Łódź
tel. 042-632-84-40
mgr Barbara Chlebowska - Opiekun Działu Kultur Ludowych Krajów Pozaeuropejskich
www.lokomobila.home.pl/zabytki/sources/muzea/lodz/lodz-archeo.html
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi posiada bogaty zbiór obiektów etnograficznych z obszaru peruwiańskiej Montanii. Materiały te zebrali w latach 1927-1936 uczestnicy wypraw badawczych organizowanych przez Polski Urząd Emigracyjny, w związku z projektem zasiedlenia dorzecza Ucayali i Tambo przez polskich osadników. Wśród osób, które przyczyniły się do jej powstania należy wymienić Kazimierza Warchałowskiego, Aleksandra Freyda, Zdzisława Szymońskiego i Wacława Chrostowskiego. Zbiory znacznie ucierpiały w czasie II wojny światowej, część z nich udało się ukryć, jednak prawie cała kolekcja pozaeuropejska Miejskiego Muzeum Etnograficznego (1460 zabytków) została sprzedana przez władze niemieckie do Muzeum w Lipsku, a następnie część odsprzedano do Hamburga, Getyngi i Kolonii. Z omawianego zbioru dziś w posiadaniu Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi znajduje się 138 obiektów, kolekcja składa się z zabytków, które udało się ocalić (do 1962 r. znajdowały się w depozycie w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie) oraz zbiorów rewindykowanych z Museum für Völkerkunde w Lipsku w 1967 r. Dołączyły do nich materiały zebrane w Peru przez Annę Kowalewską-Lewicką podczas badań prowadzonych wśród Indian Shipibo pod koniec lat 40-tych XX w. Zabytki z terenu Montanii (ok. 200 obiektów) prezentują kulturę materialną plemion Piro, Campa, Shipibo, Cashibo, Chama i Yagua. Wśród nich znajdują się przedmioty codziennego użytku, broń (np. nóż o kabłąkowatym ostrzu używany do pojedynków), naczynia gliniane i wykonane z tykwy, narzędzia tkackie ? warsztaty, wrzeciona, przęśliki czy miecze tkackie, tkaniny, ozdoby ? bransolety, naszyjniki, wisiorki, nakrycia głowy, instrumenty muzyczne itd. Obiektami unikatowymi są: deseczka do spłaszczania czoła niemowlętom, łuk muzyczny czy flet kościany z rejonu Ucayali. Oprócz przedmiotów z Montanii w posiadaniu Muzeum znajdują się także pojedyncze zabytki z Meksyku, przedmioty użytkowe z Kolumbii i Ekwadoru oraz kilka naczyń prekolumbijskich kultury Mochica i Chimú.
Literatura:
Kowalewska-Lewicka A.
1969 Shipibo, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
Łuszczewska T.
- 1980 Muzeum Archeologiczne i etnograficzne w Łodzi ? dzieje ? zbiory ? działalność, ?Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna?, nr 21, s. 11-39
Nowosz W.
- 1969 Amerykanistyczna kolekcja w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi, ?Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna?, nr 14, s. 153-167
Styczyńska A.
- 1999 Zbiór Pozaeuropejski Miejskiego Muzeum Etnograficznego w Łodzi a Liga Morska i Kolonialna, ?Lud?, t. 83, s. 109-131
ul. Grobla 25
61-858 Poznań
tel. 061-852-30-06
mgr Justyna Kowalińska
www.mnp.art.pl/oddz6.html
Zbiory meksykańskie Muzeum Etnograficznego w Poznaniu pochodzą z przedwojennego Muzeum Ziemi Wielkopolskiej, zbiory te pochodzą z Kaiser Friedrich Muzeum i znalazły się tam jako dar z Berlińskiego Muzeum lub od prywatnego kolekcjonera. Kolekcja zabytków prekolumbijskich z meksyku jest bardzo liczna (1500 sztuk). Składają się na nią: ceramiczne figurki preklasyczne z Doliny Meksyku (opracowane przez M. Dastych-Mrożek) figurki powiązane z kulturą Olmeków, urny zapoteckie (opracowane w pracy magisterskiej D. Sukniewicza), kamienne figurki męskich postaci, prawdopodobnie amulety - wyroby Misteków, przedmioty reprezentujące kulturę Teotihuacán - świeczniki do spalania kadzidła, gliniane głowy portretowe i formy do ich wytwarzania, gliniana maska pogrzebowa, naczynie na trzech nóżkach, wytwory Azteków ? puchary, kamienny posążek Bogini Kukurydzy i Xipetoteca. W Dziale Kultur Pozaeuropejskich znajdują się zabytki pochodzące z Ameryki Południowej. Z terenu Andów (Peru i Boliwia) pochodzą narzędzia rolnicze, proca, tkaniny, zapinki do manty, ozdoby tykwy. Z terenu Amazonii pochodzi kolekcja broni. Część z tych zbiorów została pozyskana przez Aleksandra Posern-Zielińskiego podczas badań etnograficznych w Andach w 1980 r.
Literatura:
Dastych-Mrożek Monika
- 1994 Las figurillas preclásicas del Valle de México en la colección del Museo Nacional de Poznań: análisis tipológico, Tesis de Maestría Escrita Bajo la dirección del prof. A. Posern-Zieliński, Departamento de Estudios Hispánicos Instituto de filologías Romances, Universidad ?Adam Mickiewicz? de Poznań
-
Jaskulski Janusz red.
- 1992 Ameryka Indiańska ? Spotkanie dwóch światów, Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Sukniewicz Daniel
- 1999 Między bogami a przodkami ? analiza ikonografii urn zapoteckich, praca magisterska przygotowana w Zakładzie Antropologii Historycznej pod kierunkiem dr. hab. M. Ziółkowskiego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
Stary Rynek 45
61-772 Poznań
tel. 061-856-81-78
dr Janusz Jaskulski - Kierownik Oddziału
www.mnp.art.pl/oddz5.html
W zbiorach Muzeum znajdują się instrumenty muzyczne Indian Ameryki Północnej i Południowej. Duży zbiór ok. 400 zabytków archeologicznych i etnograficznych został zgromadzony przez Borysa Malkina. W Muzeum znajdują się przedmioty z Meksyku, Ekwadoru, Kolumbii, Peru, Boliwii i Amazonii.
ul. Wały Chrobrego 3
70-502 Szczecin
tel. 091-431-52-62, -63, -65, -66 (Dział Kultur Pozaeuropejskich)
dr Jacek Łapott - Kierownik Działu
mgr Ewa Prądzyńska
www.muzeum.szczecin.pl/muzeummorskie.htm
Zbiory Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie poświęcone Indianom Ameryki liczą dziś ok. 1500 sztuk. Powstał on w czasie ostatnich dziesięcioleci. Zapoczątkowała go współpraca z Polską Wyprawą Naukową w Andy zorganizowaną w 1978 r., dzięki której Muzeum znalazło się w posiadaniu ok. 270 obiektów reprezentujących kulturę Indian Quechua z dep. Lima w Peru. W roku 1981 zakupiono kolekcję wytworów plemion Shipibo, Campa i Conibo, zamieszkujących tropikalne lasy Peru, przywiezioną przez Ekspedycję Ekologiczną Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W zbiorach Muzeum znajdują się również przedmioty zgromadzone przez Borysa Malkina ? 32 eksponaty ukazujące kulturę Indian Yuco Motilones, Noanama i Embera z Kolumbii, a także 25 obiektów z kolekcji Anny Kowalskiej-Lewickiej z terenu Peru, Ekwadoru i Boliwii. Dużą część zbiorów Muzeum pozyskało dzięki współpracy ze studentami etnologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, jest to kolekcja ukazująca prawie całokształt kultury Indian Panare (266 obiektów) zgromadzona podczas wyprawy AMPED'81 oraz zbiór 636 eksponatów dotyczących plemion Cofán, Hodi, Panare, Sanem i Ye?kuana zebrany podczas Wyprawy Etnologicznej VENEZUELA'85.
Literatura:
Łapott J.
- 2000 Historia zbiorów pozaeuropejskich (pozaafrykańskich) Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz Archiwum Działu, w: ?Polskie opisanie świata? red. Antoni Kuczyński, Wrocław, s. 281-284
ul. Franciszkańska 11
87-100 Toruń
tel. 056-622-70-38 wew. 120
www.muzeum.torun.pl
W styczniu 2003 r. zostało otwarte Muzeum Podróżników im. Tony?ego Halika w Toruniu. Stałą ekspozycję Muzeum stanowi dar Elżbiety Dzikowskiej złożony po śmierci Antonio Halika, jest to gromadzona wspólnie z mężem kolekcja pamiątek z wielu krajów. Tony Halik był wielkim podróżnikiem, obserwatorem życia i obyczajów Indian, reporterem i korespondentem amerykańskiej sieci telewizyjnej NBC, autorem kilkunastu książek, a także twórcą programów telewizyjnych: ?Tam, gdzie rośnie pieprz?, ?Tam, gdzie rośnie wanilia? oraz cyklu przygotowywanego wspólnie z żoną, Elżbietą Dzikowską, ?Pieprz i wanilia?. Wprowadzenie do wystawy stanowi część biograficzna, na którą złożyły się dokumenty torunianina - podróżnika, a wśród nich: argentyński paszport, dowód osobisty i prawo jazdy, papiery żeglarskie, itp. Wiele jest fotografii ukazujących podróżnika w odwiedzanych przez niego miejscach, np. seria czarno - białych fotografii powstałych podczas wielkiej wyprawy przez obie Ameryki odbytej w latach 1957-1962. Część ekspozycji stanowią przedmioty związane z życiem codziennym bądź wykorzystywane do obrzędów rytualnych ludów odwiedzanych przez T. Halika podczas jego podróży. Są to wyroby sztuki ludowej i pamiątkarskiej, broń, ozdoby i amulety, naczynia do picia ?yerba mate?, rytualne maski kubańskie, bambusowe instrumenty muzyczne, wyroby z ceramiki i stroje, nakrycia głowy itp.
ul. Długa 52
00-241 Warszawa
tel. 022-831-32-21
dr Stanisław Iwaniszewski
www.pma.pl
W Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie znajdują się kolekcje zabytków z terenu USA, Meksyku, Kolumbii, Argentyny i Brazylii oraz jedno naczynie z Wenezueli. Większość zbiorów PMA pochodzi z kolekcji Muzeum Erazma Majewskiego i Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, na bazie których powstało Muzeum ponad 80 lat temu. Podczas II wojny światowej część zbiorów uległa rozproszeniu, większość z nich znalazła się w depozycie w Muzeum Narodowym w Szczecinie. W latach 90-tych udało się te zbiory przetransportować z powrotem do Warszawy. Kolekcja pochodząca z Argentyny została zgromadzona przez K. Stołyhwę podczas jego badań prowadzonych w 1910 r. Zabytki z terenu Brazylii pochodzą z darów Polonii brazylijskiej w okresie międzywojennym oraz zabytków przekazanych przez Muzeum Biologii. Zabytki ze Stanów Zjednoczonych zgromadzone zostały podczas badań prowadzonych w latach 60-tych przez dr. Miśkiewicza. Z Muzeum Erazma Majewskiego pochodzi kolekcja zabytków z Teotihuacán, pozyskana na drodze wymiany między Muzeum a zbiorami E. Bobana z Paryża w latach 80-tych i 90-tych XIX w. Zabytki z północno-zachodniego Meksyku pochodzą z wymiany pomiędzy PMA a instytucjami kalifornijskimi. Zabytki z terenu Stanów Zjednoczonych i przedmioty wykonane z obsydianu z Meksyku zostały opracowane w formie prac magisterskich (p. Bocheńska, p. Dastych i p. Karasiewicz). Kolekcja brazylijska i argentyńska są obecnie w trakcie opracowywania.
ul. Kredytowa 1
00-056 Warszawa
tel. 022-827-76-41 do 46
Teresa Walendziak - Kurator Działu Etnografii Krajów Pozaeuropejskich (tel. wew. 252)
www.pme.art.pl
Zbiory amerykańskie Państwowego Muzeum Etnograficznego liczą ponad 3500 obiektów, z czego ok. 790 to zabytki archeologiczne, pozostałe tworzą kolekcję etnograficzną. Kolekcja przedwojenna została zniszczona po 1939 r., po wojnie Muzeum przejęło pozostałości zbiorów, które ocalały z ziem zachodnich i północnych, były to głównie zabytki archeologiczne. W 1947 r. na Ogólnopolskiej Konferencji Etnograficznej zwołanej przez Naczelną Dyrekcję Muzeów i Ochrony Zabytków uchwalono, iż w Muzeum maja zostać zgromadzone wszystkie zabytki pozaeuropejskie rozproszone po muzeach warszawskich i terenowych. Muzeum Narodowe w Warszawie przekazało PME kolekcje etnograficzne zgromadzone przez polskich podróżników w połowie XIX w., m.in. zbiór Józefa Siemiradzkiego z Ameryki Południowej. Józef Siemiradzki był geologiem, pod koniec XIX w. odbył trzy podróże do Ameryki Południowej, był m.in. w Ekwadorze, Brazylii, Argentynie i Urugwaju. Jego kolekcja liczy ok. 100 obiektów, które zebrane zostały na terenie Araukanii, Ziemi Ognistej i Gran Chaco, są to przede wszystkim elementy uprzęży końskiej, broń, narzędzia, elementy strojów i instrumenty muzyczne. W kolejnych latach eksponaty uzyskiwano od kolekcjonerów prywatnych bądź ich spadkobierców, np. zbiory Michała Gieysztora z peruwiańskiego dorzecza Amazonki zebrane w latach 30-tych XX w. czy niezwykle cenna kolekcja Konstantego Podhorskiego zebrana w latach 1905-07, na którą składa się kilkadziesiąt rzeźb i drobnych przedmiotów użytkowych wykonanych z kła morsa przez Eskimosów z Alaski. W zbiorach Muzeum znajdują się również preparowane głowy ludzkie wykonane przez Indian Jivaro, pochodzące z okresu międzywojennego, dwie, pochodzące z Ekwadoru zakupiono od Władysława Ordy; jeden egzemplarz pochodzący z Peru od Stanisława Jamki. Do powiększenia zbioru amerykańskiego przyczyniła się współpraca z instytucjami zagranicznymi, w roku 1968 i 1971 Museo de las Culturas z Meksyku przekazało w ramach wymiany kolekcję 129 obiektów, w 1970 r. dr Augustin Yanez, Minister Kultury i Oświaty Meksyku przekazał Muzeum 120 eksponatów: naczynia, figurki zwierzęce, stroje i ozdoby. Dużą część obiektów podczas pobytu w Meksyku zgromadziła dla Muzeum prof. Maria Frankowska. Ważną część kolekcji meksykańskiej stanowi zbiór 132 przedmiotów zakupionych od Moniki i Stanisława Adamowiczów i 146 obiektów od Marii Sten, w którego skład wchodzą przedmioty codziennego użytku oraz związane z religią i świętami: świeczniki, anioły, krucyfiksy, zabawki z cukru, wycinanki, stroje, ozdoby, figurki gliniane oraz naczynia. Muzeum posiada także duży zbiór obiektów z Ameryki Południowej, są to przedmioty codziennego użytku i rytualne, ukazujące kulturę materialną Indian Południowoamerykańskich. Kolekcja przedmiotów Indian Noanama i Cofán z Kolumbii pochodzi ze zbiorów Przemysława Burcharda (109 szt.), etnografa i dziennikarza, składają się na nią naczynia z orzecha kokosowego i tykwy, koszyki, elementy stroju, ozdoby, broń. Zakupiono również przedmioty zgromadzone przez Borysa Malkina na terenie Ameryki Południowej oraz 13 wytworów Indian Jivaro z Ekwadoru od Zbigniewa Elimera. Od Ryszarda Otrębskiego otrzymano zabytki archeologiczne z wykopalisk w Cuzco: tkaniny i naczynia ceramiczne. Eksponaty pozyskiwane były także przez ekspedycje wyjeżdżające do Ameryki Łacińskiej: w 1976 r. zakupiono od Akademickiej Wyprawy Górskiej ANDY?74 kolekcję andyjską liczącą 47 przedmiotów, pochodzących z Peru i Boliwii; w 1979 r. do Muzeum trafiła kolekcja andyjska (151 obiektów) zgromadzona przez Teresę Walendziak wśród Indian Quechua, podczas Polskiej Wyprawy Naukowej w Andy; w 1982 r. zakupiono kolekcję wenezuelską z dorzecza Orinoko (88 szt.) pozyskaną przez Studencką Wyprawę Etnologiczną AMPED?80, później wzbogacono kolekcję wenezuelską o 113 obiektów zebranych podczas Polskiej Wyprawy Etnograficznej. Muzeum poszerza swoje zbiory poprzez zakupy oraz dzięki darowiznom osób prywatnych, w 1998 r. część swoich zbiorów podarowali Muzeum Elżbieta Dzikowska i Antoni Halik. Część zbiorów PME prezentowana jest na wystawie stałej zatytułowanej ?Ameryka Łacińska?, prezentowane były również na licznych wystawach czasowych: ?Indianie Kiczua ? górale Peru?, ?Kultura Indian Panare z dorzecza Orinoko?, ?Broń ludów pozaeuropejskich? i in. Katalog tkanin prekolumbijskich (30 szt., większość przypisywana jest kult. Chancay i Chimú, pojedyncze egzemplarze Paracas, Nazca i Tiahuanaco-Hauri) opracowała Katarzyna Szewczyk [2000]. Dwa malowane kero ze zbiorów Muzeum zostały opisane przez Mariusza S. Ziółkowskiego [2000].
Literatura:
- 2004 Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie. Informator. Historia, organizacja, zbiory, wystawy.
- 2003 Broń ludów pozaeuropejskich, katalog wystawy, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
Jaskulski Janusz i in.
- 1985 Kultura Indian Panare z dorzecza Orinoko (Wenezuela): wystawa ze zbiorów państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz Muzeum Narodowego w Poznaniu zebranych przez Studencką Wyprawę Etnograficzną AMPED z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, lipiec-listopad 1984, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
- Szewczyk Katarzyna
- 2000 Telas precolombinas del Perú en la colección del Museo Nacional de Etnología de Varsovia, w: Vict?ria Solanilla i Demestre Textiles precolombinos de Cracovia, Corpus Antiquitatum Americanensium, Pologne II, Union Académique Internationale, Académie Polonaise des Sciences et des Lettres, Kraków, s. 241-303
Walendziak Teresa
- 1979 Indianie Kiczua ? górale Peru. Wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
- 1982 Stroje i ozdoby Indian Ameryki Łacińskiej: wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Etnograficzne w Toruniu
- 1998 Ameryka Łacińska ? przewodnik po wystawie stałej, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
- 1999 Ameryka Południowa przed Kolumbem: wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
- Ziółkowski Mariusz S.
- 2000 Los keros del Museo Estatal de Etnografía de Varsovia, w: Oriana Wichrowska, Mariusz S. Ziółkowski Iconografía de los Keros, Andes, Boletín de le Misión Arqueológica Andina, No 5, Varsovia
ul. Cieszyńskiego 9 (Arsenał)
50-136 Wrocław
tel. 071-347-16-96
mgr K. Demidziuk - Kierownik Oddziału
dr J. Szykulski - specjalista od badań Ameryki
www.muzeum.miejskie.wroclaw.pl/muzeum/archeologiczne.php
Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu nastawione jest na badanie pradziejów Śląska, pomimo to w jego zbiorach znajduje się niewielka kolekcja zabytków z terenu Ameryki Południowej. Zostały one podarowane Muzeum przez mieszkańca Wrocławia, p. Jerzego Durczewskiego w 1993 r. Wcześniej, do 1980 r. zabytki te były własnością Borysa Malkina - wybitnego podróżnika i badacza plemiennych kultur Ameryki Południowej. Zabytki zostały zakupione przez niego w latach 1968-1972 w Kolumbii, zabytki kultury Tairona w Santa Maria, zabytki kultury Nari?o w Pasto lub Cali. Kolekcja składa się z dwóch naczyń i kamiennej zawieszki w kształcie świnki morskiej przypisanych kulturze Nari?o oraz jednego naczynia, krążka kamiennego z turkusa - prawdopodobnie służącego jako ozdoba wargi lub czop do zatykania otworu kamiennego naczynia i 34 paciorków wykonanych z zielononiebieskiego turkusa przypisanych kulturze Tairona. Ponadto w skład kolekcji wchodziła gliniana okaryna w kształcie głowy nietoperza, przypisana również kulturze Tairona, została ona przekazana Muzeum Narodowemu w Poznaniu (Oddział Muzeum Instrumentów Muzycznych), gdzie jest obecnie przechowywana. Zbiory B. Malkina zostały dokładnie opisane przez K. Demidziuka i J. Szykulskiego [2001]. W zbiorach Muzeum Archeologicznego znajduje się również tkanina inkaska oraz kolekcja drobnych fragmentów ceramiki kultury San Agustín. Fragmenty ceramiczne stanowią część materiału przywiezionego z Kolumbii w 1987 r., w celu przeprowadzenia analizy laboratoryjnej masy ceramicznej. Materiał, który podczas analizy nie uległ zniszczeniu, został przekazany do Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu.
Literatura:
Krzysztof Demidziuk, Józef Szykulski
- 2001 Zabytki kultur prekolumbijskich ze zbiorów Muzeum Archeologicznego, ?Silesia Antiqua?, t. 42, s. 191-198
ul. Długa 27
66-008 Świdnica
tel. 068-327-31-13
W zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza znajduje się kolekcja zabytków archeologicznych pochodzących z Ameryki Środkowej i Południowej, w większości z Kostaryki i Nikaragui. Zabytki te pochodzą najprawdopodobniej z przedwojennej kolekcji pruskiego attaché w Ameryce. Została ona znaleziona w piwnicach zburzonego domu w Głogowie, zapakowana w skrzynie i przygotowana do wywiezienia podczas II wojny światowej. Na kolekcję składa się kilkanaście figurek z tufu wulkanicznego (niektóre z nich to falsyfikaty) oraz ceramika. Materiał ceramiczny jest niestety bardzo zniszczony i fragmentaryczny. Spośród ciekawszych eksponatów wymienić można fragment figurki z kultury Olmeków, naczynia ceramiczne kultury Majów czy naczynie ceramiczne w kształcie jaguara. Kolekcja jest obecnie w trakcie opracowywania.
Obra
Wyższe Seminarium Duchowne Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej
ul. Szkolna 12, 64-211 Obra
tel. 068-384-20-47 www.oblaci.pl/domy_formacyjne_obra.html
W Muzeum Misyjnym Wyższego Seminarium Duchownego Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze k. Wolsztyna znajduje się zbiór kilkuset pamiątek przywiezionych przez misjonarzy. Znajduje się w nim kilkadziesiąt eksponatów pochodzących z północnej Kanady, gdzie misjonarze pracują wśród Indian i Eskimosów, są to przedmioty codziennego użytku (ubrania, buty, rękawice), przedmioty kultu religijnego bądź powiązane z nim (szaty liturgiczne, modlitewniki, itp.), a także przedmioty sztuki sakralnej i rękodzieła, np. różnego rodzaju kościane figurki ilustrujące życie codzienne Eskimosów. Poza tym w Muzeum znajduje się kilkanaście przedmiotów pochodzących z misji w Urugwaju i Paragwaju, są to wyroby rzemiosła ludowego i przedmioty codziennego użytku.
Markowice
Niższe Seminarium Duchowne Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej
Markowice 5, 88-320 Strzelno
tel. 052-318-17-24
www.nsd.oblaci.p
Przy seminarium prezentowana jest niewielka ekspozycja misyjna, na której wystawione są pamiątki przywiezione przez misjonarzy. W zbiorach znajduje się kilka obiektów o charakterze pamiątkowym zebranych wśród Eskimosów kanadyjskich (książka napisana w języku eskimoskim, kamienna figurka niedźwiedzia czy ozdoby stroju).